ریشه¬های پیدایش داعش

ریشه¬های پیدایش داعش

(پیدایش داعش)

طرح مسأله

مهمترین مسأله در تحولات منطقه خاورمیانه و جهان، شکل­گیری گروه تروریستی داعش می­باشد. از دولت اسلامی عراق و شام (داعش) به­عنوان خشونت­طلب‌ترین جریان در تاریخ حرکت­های اسلامی یاد می‌شود که بر اساس یک فکر سلفی جهادی – تکفیری بنا شده، تحت رهبری ابومصعب الزرقاوی به­عنوان پدر معنوی و مسلکی این جریان، از سازمانی که از آن تولد یافته (سازمان القاعده) در خشونت و افراط‌گری جلو‌تر رفته است.

قدرت و نیروی این تشکیلات قبل از آن­که پایۀ ایدئولوژیک داشته باشد، بر محور قطب­گرایی و قومیّت بنا شده است.

این جریان، جریانی با تعصبات دینی در میان اهل سنت شناخته شده که برای تحقق اهداف‌اش از ابزارهای خشونت و ترور سود می‌جوید.

نزدیک‌ترین تاریخ پدیدارشدن این جریان به سال ۲۰۰۳م بر می‌گردد که به­واسطۀ بیعت شهروند اردنی ابومصعب الزرقاوی، مؤسس «جماعت توحید و جهاد» در کشور عراق، با اسامه بن لادن رهبر سازمان القاعده به وقوع پیوست. این گروه تلاش داشت تا پیروانش را از سنی‌های داخل عراق و دیگر کشورهای اسلامی دور نگه دارد. در سال ۲۰۰۶م الزرقاوی جماعت‌های اسلامی مبارز مسلح را تحت یک سازمان واحد به نام «مجلس شورای مجاهدین» به رهبری ابوعمر عبداله رشید البغدادی گرد آورد، اما این مجلس بیش از ده ماه تاب نیاورد و پس از کشته شدن الزرقاوی منحل و به جماعت دیگری زیر رهبری ابوحمزه المهاجر که در رأس سازمان القاعده عراق قرار داشت، پیوست.(پیدایش داعش)

ابوعمر البغدادی با ابوحمزه المهاجر بیعت نکرد تا «دولت اسلامی عراق» را تأسیس کند.

در سال ۲۰۱۰م ابوعمر البغدادی نیز کشته شد تا آن­که ابوبکر البغدادی به­عنوان رهبر سازمان جدید به جانشینی او قدرت را به­دست گیرد.

با آغاز بحران در سوریه به سال ۲۰۱۱م، سازمان دولت اسلامی عراق، زمینه و میدان جدیدی را برای تداوم حیاتش به­منظور راه­اندازی یک جنگ مقدس بر علیه نظام حاکم بر سوریه مهیا دید. در سال ۲۰۱۲م این سازمان در فکر‌ گسترش نفوذ دولتش در منطقه شام (سوریه) ‌ضد دیگر گروه‌های جهادی خاصه «جبهه النصره» به نبرد برخاست تا وقتی که رهبر آن بیعت خود را از سازمان القاعده پس گرفت.

سرانجام در سال ۲۰۱۳م البغدادی تولد «دولت اسلامی عراق و شام» را که به اختصار «داعش» خوانده می‌شود، اعلام کرد.

بر این اساس، پژوهش حاضر بر آن است تا ضمن بررسی روند شکل­گیری داعش و اعمال جنایتکارانه و ضد بشریت این گروه تکفیری در عراق و سوریه، ریشه­های پیدایش این گروه تروریستی در خاورمیانه را بررسی نماید.

پیشینه تحقیق

از زمان پیدایش و گسترش داعش در سال­های اخیر، مقاله­ها و کتاب­های زیادی در مورد چگونگی شکل­گیری، گسترش، اقدامات و فعالیت­های ضدبشری داعش به چاپ رسیده است اما کمتر به ریشه­یابی پیدایش داعش در منطقه خاورمیانه پرداخته شده است.(پیدایش داعش)

با این­حال، آثاری هستند که با بهره­گیری از آنها می­توان ریشه­های پیدایش داعش در منطقه خاورمیانه را شناخت. از جمله مهمترین این آثار عبارتند از:

1- کتاب «داعش: بررسی انتقادی تاریخ و افکار»، محمد ابراهیم­نژاد (1393)؛

این کتاب که در یازده فصل تنظیم شده است، به بررسی تاریخ تحولات، تشکیلات و برخی از آموزه­های جریان تکفیری – افراطی داعش که از منابع و سایت­های آنان اخذ شده است، می­پردازد.

از دید نویسنده کتاب، عوامل متعددی در شکل­گیری تروریسم و به­ویژه داعش نقش داشته که می­توان آنها را به عوامل درون منطقه­ای و برون منطقه­ای تقسیم کرد.

از عوامل خارجی ایجاد و تقویت تروریسم در منطقه می­توان به طرح تفکیک و بازسازی کشورهای منطقه خاورمیانه به­نام «هرج و مرج خلاق» اشاره کرد. از عوامل داخلی می­توان به اختلافات سیاسی و مذهبی درونی که عموماً نتوانسته رضایت حداکثری جامعه را جلب کند، ضعف نیروهای امنیتی، بحران، افزایش رقابت­ها و حمایت­های منطقه­ای اشاره کرد.

2- کتاب «داعش؛ افکار و تشکیلات»، عبدالمحمد شریفات (1395)؛

این کتاب درباره تاریخ و عقاید داعش می­باشد. بنابراین، نخست به ابومصعب زرقاوی و نقش آن در تأسیس داعش و  تأثیر وی بر آراء و افکار داعش پرداخته و در ادامه، مهمترین افکار داعش،  وضعیت عراق در آغاز حملات داعش به این کشور، منابع مالی داعش، مواضع داعش در قبال شیعیان ایران، مسیحیان، حماس و  … مورد واکاوی قرار می­گیرد.(پیدایش داعش)

3- مقاله «برآمدن داعش در خاورمیانه: تحلیل جامعه­شناختانه»، محمد سالار کسرایی و سعیده داوری­مقدم (1394)؛

از دید مقاله، داعش یکی از گروه­های نوظهور بنیادگرای اسلامی است که دارای ویژگی­های قابل توجهی در مقایسه با سایر گروه­های بنیادگرا می­باشد.

از ویژگی­های منحصربفرد داعش، خشونت بی­سابقه­ای است که آنها نسبت به سایرگروه­ها و افراد اعمال می­کنند.

مسأله مورد توجه در این نوشتار بررسی چرایی شکل­گیری این گروه و به­دنبال آن بروز این سطح از خشونت توسط آنها می­باشد. فرض بر این است که روابط موجود در نظام جهانی، نظام­های سیاسی تبعیض­آمیز غرب و دیکتاتوری خاورمیانه، رسانه­ها و افکار پسا استعماری منجر به شکل­گیری این گروه شده­اند و زمینه ایجاد بحران هویت و احساس محرومیت را در این افراد فراهم کرده­اند.

4- مقاله «گروهک تروریستی داعش؛ برآیند تنازعات و ناامنی­های منطقه­ای»، مصطفی ساوه­درودی (1393)؛

از دید مقاله، تنش­های سیاسی و تنازعات حاصل از آن می­تواند به افزایش ناامنی در جوامع و بروز چالش­های امنیتی و در نهایت بحران منطقه­ای بینجامد. تجربة حاصل از عملکرد طالبان در آغاز قرن بیست­ویکم و
آشوب­سازی دولت آمریکا در منطقة خاورمیانه، تنازعی را شکل داد که بخشی از آن در فرقه­سازی و ظهور ناامنی در کشورهای اسلامی نمایان شده است. بحران عراق و گسترش گروهک تکفیری به نام داعش (دولت اسلامی عراق و شام)، محصول تنازعات فرقه­ای است که ریشه در عملکرد گذشتة دخالت­های خارجی در منطقه داشته و راه را برای استمرار بحران­سازی در منطقه هموار ساخته است. هدف مقاله حاضر بررسی چرایی ناامنی فعلی در عراق با تمرکز بر گروهک تروریستی داعش است.(پیدایش داعش)

 روش پژوهش و گردآوری داده­ها

محقق در این نوشتار از روش توصیفی – تحلیلی استفاده کرده است. با توجه به این­که، پژوهش از نوع
کتابخانه­ای می­باشد و نیاز به مطالعه میدانی ندارد، لذا روش گردآوری اطلاعات به­صورت فیش­برداری از منابع مکتوب، کتاب­ها و مقاله­ها و بهره­گیری از کتابخانه سیّال جهانی(اینترنت) و تجزیه و تحلیل آنها خواهد بود.

روند شکل­گیری داعش

تروریسم ثمره و نتیجۀ اشغال کشورها و حاصل توسعه­طلبی اشغالگران است و روشن­ترین شکل این پدیده را می­توان در تروریسم القاعده پس از اشغال افغانستان دید که ابعاد جهانی پیدا کرده است.

اشغال عراق در سال 2003م به سربرآوردن گروه­های جدیدی از تروریست­ها منجر شد که سرانجام یک جریان آن در چهرۀ مخوف «النصره» و سپس «داعش» خود را نشان داد (زارعی و دیگران،1394: 31).

بر این اساس، بعد از شکست طالبان در افغانستان، گروه نظامی وابسته به این تشکیلات با عنوان القاعده که حیات رسمی آن به سال 1367ش توسط اسامه بن لادن برمی­گردد، در برخی کشورهای اسلامی و از جمله عراق اعلام موجودیت نمود. این جریان که مدعی بود ماهیتی فراملیتی داشته، در عراق ابومصعب زرقاوی را با تشکیل گروهی به­نام «جماعت توحید و جهاد » در سال 2003م نمایندۀ القاعده در عراق معرفی کرد. دو سال بعد؛ یعنی در اواخر سال 2006م یک گروه نظامی به­نام «دولت اسلامی عراق» به رهبری فردی به نام ابوعمر بغدادی در سامرا اعلام موجودیت کرد و در کنار القاعده و جماعت توحید قرار گرفت. در آوریل سال 2010م ابوعمر بغدادی در حملة آمریکایی­ها به محل اختفای وی کشته شد و ابوبکر بغدادی به­جای وی قدرت را به­دست گرفت و هم او بود که چهار سال بعد داعش را پایه­گذاری کرد (ساوه­درودی،1393: 93).

مسیر پر تلاطم دولت اسلامی عراق و شام (و پس از آن خلافت اسلامی) تجلی شكافی راهبردی، فرهنگی و شخصی درون اجتماع سلفی- جهادی است. (پیدایش داعش)

آنچه امروز به عنوان خلافت اسلامی شناخته می شود، در سال 2003م و تحت رهبری ابومصعب الزرقاوی پدیدار شد (رستمی،1393).

بر این اساس، نزدیک‌ترین تاریخ پدیدار شدن دولت اسلامی عراق و شام (داعش) به سال ۲۰۰۳م بر می‌گردد که به واسطه بیعت شهروند اردنی ابومصعب الزرقاوی، مؤسس «جماعت توحید و جهاد» در کشور عراق، با اسامه بن لادن رهبر سازمان القاعده به وقوع پیوست.

سازمان القاعده در سرزمین رافدین (رودهای دجله و فرات) به عنوان شاخه القاعده در عراق، تحت رهبری زرقاوی قرار داشت که به عنوان اولیه جرقه تشکیل گروهی ‌به نام «داعش» به­شمار می‌آید.

این گروه تلاش داشت تا پیروانش را از سنی‌های داخل عراق و دیگر کشورهای اسلامی دور نگه دارد.

در سال ۲۰۰۶ م الزرقاوی جماعت‌های اسلامی مبارز مسلح را تحت یک سازمان واحد به نام «مجلس شورای مجاهدین» به رهبری ابوعمر عبدالله رشید البغدادی گرد آورد، اما این مجلس بیش از ده ماه تاب نیاورده، پس از کشته شدن الزرقاوی منحل و به جماعت دیگری زیر رهبری ابوحمزه المهاجر که در رأس سازمان القاعده عراق قرار داشت پیوست.

ابوعمر البغدادی با ابوحمزه المهاجر بیعت نکرد تا «دولت اسلامی عراق» را تأسیس کند.

در سال ۲۰۱۰ م ابوعمر البغدادی نیز کشته شد تا آنکه ابوبکر البغدادی به عنوان رهبر سازمان جدید به جانشینی او قدرت را بدست گیرد (احمدی،1393).(پیدایش داعش)

البغدادی با شروع بحران در سوریه با شعار «یاری اهل سنت در سوریه» دست به­کار شد و به مدت دو سال در کنار نیروهای مخالف نظام سوری قرار گرفت. وی در آوریل سال 2013 م ادغام شاخة جبهة النصره با دولت اسلامی در عراق تحت عنوان «دولت اسلامی عراق و شرق مدیترانه»(ISIL) یا «دولت اسلامی عراق و شام» (ISIS) را اعلام و به قصد رویارویی و سرنگونی نظام سوریه وارد این کشور شد.(http://paydarymelli.ir)

زیاده­ خواهی­های بغدادی در به­دست گرفتن قدرت و در حالی­که یک عراقی بود، با واکنش سوری­های عضو جبهة النصره و رهبری آن؛ یعنی ابومحمد جولانی مواجه شد.

وی با هرگونه ادغام مخالفت کرده و بیعت با القاعده را در افغانستان، به رهبری ظواهری مورد تأکید قرارداد. در پی بالا گرفتن اختلافات، بغدادی تنها راه­کار را بازگشت به عراق و ادامة اقدامات تکفیری خود در این کشور اعلام کرد و در اواخر زمستان سال 1392ش(2013م) در مناطق شرقی عراق و در مرزهای مشترک با سوریه مستقر شده و عملیات نظامی خود را در استان­های نینوا، الانبار و صلاح­الدین، علیه دولت شیعی عراق آغاز کرد.

حضور مجدد در عراق که با ضعف دولت مرکزی عراق در واپایش مناطق سنی­نشین و به ­عبارتی کم­توجهی دولت شیعی به این مناطق همراه شده بود، زمینه­های مساعدی را برای تشدید فعالیت­های گروه داعش فراهم ساخت و بغدادی با استفاده از این فرصت و نگرش منفی اهل سنت مستقر در این مناطق و عشایر عراقی با جلب نظر آنها قدرت نظامی خود را با افزایش نیروهای نظامی به رخ دولت عراق کشید و از اوایل سال 1393ش(2014م) بخش وسیعی از این مناطق را به دست گرفت و در کمتر از دو ماه موفق شد موصل، دومین شهر بزرگ عراق را که از مراکز صنعتی این کشور به­ حساب می­آید.

به تصرف خود درآورده و پادگان­های نظامی عراق در این شهر را تحت تسلط خود درآورد.

دسترسی به تجهیزات نظامی عراق بهترین فرصت برای تشدید اقدامات نظامی و تروریستی گروه را فراهم ساخت و کشتار شیعیان و مخالفان گروه داعش، در کنار تخریب اماکن مقدس شیعه و مساجد شیعیان به هر سه استان تحت تصرف داعش کشیده شد و در ادامة حرکت برای تشدید اقدامات نظامی در استان­های
هم­جوار نیز مدنظر قرار گرفت و درگیری­ها به مناطقی چون بعقوبه، اطراف سامرا و فلوجه نیز کشیده شد.(پیدایش داعش)

در اواسط تیرماه سال 1393ش، داعش با تثبیت موقعیت خود در مناطق تحت تصرف و با توجه به نداشتن توافق با طالبان و النصره در اقدامی جدید نام «شام» را حذف کرده و با همان نام قبلی یعنی دولت اسلامی عراق موجودیت مجدد خود را اعلام داشت.

در همین زمان رهبری گروه برای اولین­بار در مسجد جامع موصل حضور یافت و در حالی که لباس و دستاری سیاه بر تن داشت.

به اقامة نماز جمعه پرداخت. وی طی سخنانی با رد قرارداد سایکس- پیکو که امپراتوری عثمانی را تجزیه کرده بود، اعلام داشت مرزهای فعلی کشورهای اسلامی باید برچیده شود

وی در همین سخنان، خود را خلیفة بلاد اسلامی و امیرالمؤمنین خلیفه البغدادی نامید و مدعی شد تا تصرف بغداد و شام، موصل بطور موقت پایتخت حکومت اسلامی است و از این پس از شمشیر برای مقابله با تهدیداتی که در برپایی حکومت اسلامی قرار دارد، استفاده خواهد کرد (ساوه­درودی،1393: 95-93).

در مجموع، گروه دولت اسلامی عراق و شام (داعش)، رشد سریع خود در عراق و سوریه را از طرق گوناگونی همچون استعداد ویژه این مناطق برای همراهی با گروه­های بنیادگرا، همراهی و همکاری بازماندگان بعثی، بهره­گیری از فرصت پیش ­آمده در بهار عربی و خیزش عمومی اعراب، حمایت کشورهای خارجی، عضوگیری از دیگر کشورها حتی در غرب، کسب توان نظامی با کمک کشورهای عربی و غربی و توان اقتصادی که به مدد فروش نفت مناطق تصرفی حاصل شده است و موارد متعدد دیگری از این قبیل کسب کرد (کسرایی و داوری مقدم، 1394: 208).

علاوه بر این، کشورهای خلیج فارس و در رأس آنها، عربستان سعودی، قطر، کویت و امارات از حامیان اصلی داعش بودند.

حمایت ثروتمندان سلفی و جهادی کشورهای خلیج فارس، از دیگر موارد منابع مالی داعش معرفی شده است (ابراهیم نژاد،1393: 53).(پیدایش داعش)

برای مشاهده مطالب بیشتر به سایت فرزدان مراجعه نماید.