مروری بر مطالعات صورت گرفته در رابطه با بهره¬مندی از خدمات سرپایی

مروری بر مطالعات صورت گرفته در رابطه با بهره¬مندی از خدمات سرپایی

(خدمات سرپایی)

مقدمه

حق برخورداری از مراقبت­های بهداشتی ودرمانی و شرایط سلامت برای انجام فعالیت­های اقتصادی، یک حق شناخته شده محسوب می­شود.

همچنین دسترسی به خدمات بهداشتی ودرمانی می­تواند پیش زمینه­ای برای عدالت در جامعه دانسته شود. منظور از عدالت ایجاد برابری مطلق نیست (1).

عدالت در سلامت به­این­معنی نیست که تمام افراد سطح یکسانی از سلامت داشته ­باشند، یک اندازه خدمات دریافت کرده­باشند، و به یک اندازه به منابع دسترسی داشته ­باشند.

عدالت در سلامت به­معنی آن است که دسترسی برابر به مراقبت­های سلامت، برای آنان که در شرایط نیاز یکسان برای دریافت خدمات قرار دارند، فراهم شود.

عدالت در بهره­مندی از خدمات بهداشتی و درمانی از دو جهت افقی و عمودی قابل تعریف است. عدالت بهره­مندی از جهت افقی به­این­مفهوم است که افراد با نیاز­مندی مشابه به­طور متوسط ازخدمات بهداشتی ودرمانی یکسان بهره­مند شوند.(خدمات سرپایی)

از جهت عمودی نیز عدالت به­این­معنی است که افراد با نیاز­­مندی بیشتر به خدمات بهداشتی و درمانی، بهره­مندی بیشتری از این خدمات داشته باشند .

بهره­مندی از خدمات سلامت با نرخ مراجعات برای این خدمات قابل اندازه­گیری است. موضوع مهم در بهره­مندی از خدمات سلامت، توزیع آن می­باشد.

زمانی که توزیع نیاز­­مندی به مراقبت­های بهداشتی و درمانی با توزیع کشوری بهره­مندی از خدمات بهداشتی و درمانی مقایسه می­شود، می­توان به این سوال پاسخ داد که: آیا افراد متناسب با میزان نیاز­مندی خود از خدمات بهداشتی و درمانی بهره­مند شده­اند یا خیر؟

در این پژوهش از مراجعات سرپایی استفاده شده به دو دلیل: اول اینکه مراجعات سرپایی به دلیل کمتر بودن بسته خدمات سرپایی نسبت به خدمات بستری، یک اندازه­گیری نسبتاً ساده از بهره­مندی می­باشد.

دوم اینکه مراجعات سرپایی، بیشتر تقاضا و ترجیحات بیماران را منعکس می­کند.

در واقع مراجعات سرپایی به طور خاص، اندازه­گیری ارزشمندی برای درک بهتر بهره­مندی از خدمات سلامت با رویکرد عدالت در توضیح تفاوت­های منطقه­ای به نظر می­آید . نرخ مراجعات سرپایی در سراسردنیا به­طور گسترده­ای متفاوت است.

این­تفاوت ممکن است نشان­دهنده عدم کارایی در استفاده از خدمات سلامت باشد.

با­این­حال، این تفاوت­ها همچنین می­تواند در نتیجه چندین عامل مختلف باشد از جمله: تفاوت­های سیستماتیک در وضعیت سلامت، تقاضای القایی توسط عرضه­ کنندگان خدمات سلامت، تفاوت در امکانات و میزان عرضه خدمات سلامت و غیره (. هزینه­ ها در همه­ی جوامع، اعم از ثروتمند یا فقیر و توسعه ­یافته یا توسعه­نیافته، امری الزامی محسوب می­شود.

مراجعات بیش از اندازه و غیر ضروری یکی از عوامل افزایش هزینه­های سلامت هستند.

متأسفانه عادات بدی مثل مراجعه مستقیم به پزشک متخصص به جای مراجعه به پزشک عمومی و سپس ارجاع به پزشک متخصص، استفاده سرخود از دارو و در دسترس قراردان دارو بدون نسخه پرشک، اصرار به پزشکان برای انجام آزمایشات و عکس برداری­های غیر ضروری و موارد دیگر از جمله عوامل افزایش هزینه­های سلامت در ایران هستند.(خدمات سرپایی)

برای کنترل این موارد از هزینه­های سلامت، نیاز مبرم به تهیه الگویی برای مراجعات بر اساس نیازهای سلامت جامعه می­باشد که هم رویکرد عدالت در نظام سلامت را تأمین کند و هم به­توزیع مناسب دسترسی مطابق نیاز کمک کند.

در این پژوهش هدف بررسی مطالعات انجام شده در دنیا و ایران درمورد مراجعات سرپایی با رویکرد عدالتی است تا جوابی بیابیم برای این سؤالات که آیا برای مراجعات سرپایی، نرخ استانداردی وجود دارد؟

مراجعات سرپایی در ایران نسبت به میانگین جهانی بیشتر است یا کمتر؟ اگر بیشتر است آیا این مراجعات هزینه­هایی را به نظام سلامت تحمیل می­کنند؟ آیا با توجه به مطالعات انجام شده عدالت در بهره­مندی از خدمات سلامت برقرار می­باشد؟

روش بررسی

متونی که در اینجا بررسی و به آن­ها پرداخته شده­است، مقالات منتشر شده و در دسترس داخلی و خارجی با کلید واژه­های “عدالت در بهره­مندی، مراجعات سرپایی، هزینه­های نظام سلامت، مدت زمان ویزیت” می­باشند. رویکرد این مقاله مروری است به­آن­معنا که اگر قرار است مطالعه طولی و مشابه آن­چه انجام گرفته را تکرار کنیم، نقایص مطالعات قبلی برطرف شود و مسیری را طی کنیم که داده­های استخراجی به تناقضات کمک نکند. این نگارش سعی دارد ضعف­ها و شکاف­های کارهای پژوهشی را برجسته کند، نه به نیت تضعیف پژوهشگران بلکه به قصد نمایش زوایایی که کمتر به آن توجه شده و بیشتر نیازمند دقت، توجه و تحقیق است.(خدمات سرپایی)

مطالعات انجام شده در رابطه با عدالت در دسترسی و بهره­مندی از خدمات سلامت

عدالت شاخه­هاي زيادي دارد و تمام امور اجتماعی را شامل مي­شود، يكي از زير شاخه­هاي آن، سلامت است. عدالت در سلامت يكي از مهم­ترين ابعاد عدالت اجتماعي است كه باید به­ طور­جدي به آن پرداخته شود.

عدالت در سلامت دلالت بر اين مطلب دارد كه هركسي بايد فرصت­هاي عادلانه­اي براي دست­يابي به ظرفيت كامل سلامت خود يعني سلامت جسمي، رواني، معنوي و اجتماعي داشته باشد و واقعبينانه­تر اين كه هيچ­كسي نبايد از به­دست آوردن اين ظرفيت­ها محروم گردد، البته اين به شرطي محقق خواهد شد كه موانع برسر راه آن، قابل اجتناب باشند.

بنابراين عدالت در سلامت با ايجاد فرصت­های برابر براي برخورداري از سلامت كامل مرتبط بوده و تفاوت­هاي سلامتي را به پایین­ترین سطح ممكن تنزل خواهدداد.

مطالعه­ای توسط دورسلر[1] و همکاران در سال1992 با هدف مقایسه 8 کشور اروپایی از جهت عدالت در ارائه مراقبت­های بهداشتی و درمانی انجام گردید.

در این مطالعه عدالت به این صورت تعریف شده است: افراد با نیاز­مندی برابر به مراقبت­های بهداشتی و درمانی باید صرف نظر از درآمدشان درمان یکسان دریافت کنند. دو روش برای بررسی وضعیت بی­عدالتی در این مطالعه استفاده شده است:

روش اول، اندازه­گیری بی­عدالتی در هزینه­ های بهداشتی و درمانی پرداخت شده توسط گروه­های درآمدی مختلف، و روش دوم، استفاده از رگرسیون دو معادله­ای و تک معادله­ای برای برآورد بی­عدالتی در مراقبت­های بهداشتی و درمانی دریافت شده توسط افراد فقیر و ثروتمند می­باشد.(خدمات سرپایی)

متغییر­های مورد استفاده در این مطالعه درآمد، نیاز­مندی و بهره­مندی می­باشند. داده­های مورد استفاده از مصاحبه­های بهداشتی و درمانی جمع­آوری شده ­اند.

طبق یافته­ های این مطالعه در سیستم ارائه مراقبت­های بهداشتی و درمانی اکثر این 8 کشور، بی­عدالتی وجود دارد. ولی هیچ الگویی برای نشان دادن تشابه بی­عدالتی در این کشور­ها وجود ندارد ().

مطالعه­ای توسط آباسلو و همکاران در سال 2001 با هدف بررسی عدالت بهره­مندی و دسترسی به مراقبت ­های پزشک عمومی بخش دولتی در اسپانیا انجام گردیده است.

در این مطالعه به­منظور بررسی وضعیت عدالت از دو معیار عدالت افقی و عمودی استفاده شده است. هر دو معیار عدالت افقی و عمودی توسط اثر متقابل بین متغییرهای نیاز­مندی و دسترسی(بهره­مندی) ارزیابی شده است. عدالت افقی به­ معنی دسترسی و بهره­مندی برابر برای نیاز برابر و عدالت عمودی به معنی دسترسی و بهره­مندی بیشتر برای نیاز بیشتر تعریف شده است.(خدمات سرپایی)

داده­های استفاده شده در این مطالعه از داده­ های جمع­آوری شده توسط سازمان بررسی سلامت اسپانیا در سال 1993 می­باشد.

که شامل گزارشات فردی بیماران، گروه­های طبقه­بندی شده سنی، جنسی، جغرافیایی و غیره بوده است.

طبق یافته­های این مطالعه دسترسی و بهره­مندی خدمات پزشک عمومی بخش دولتی در اسپانیا طی سال 1993 با عدالت عمودی همخوانی داشته ولی با عدالت افقی مغایرت داشته است.

در مطالعه‌ای که توسط تابرانیو همکاران در سال 2004 با هدف تعیین اثرات بیمه اجباری سلامت روی عدالت در دسترسی به مراقبت‌های سرپایی در اندونزی انجام گردید، از داده‌های واقعی و همچنین داده‌های به ­دست آمده از رگرسون چند جمله ای استفاده شده­است.2   طرح بیمه اجباری سلامت برای کارکنان دولتی و کارکنان خصوصی ارزیابی شده که طبق یافته‌های این مطالعه طرح بیمه اجباری برای کارکنان دولتی اثرات مثبت قوی روی دسترسی به مراقبت های سرپایی عمومی داشته است .

در­صورتی که طرح بیمه اجباری برای کارکنان خصوصی اثرات مثبت قوی هم بر­دسترسی به مراقبت­های سرپایی عمومی وهم مراقبت­های خصوصی داشته است.

که بیشترین تاثیر میان ذینفعان فقیر مشاهده شده است.(خدمات سرپایی)

به­ هرحال شواهد حاکی از این است که یک افزایش قابل توجه در دسترسی به مراقبت‌های سرپایی به وسیله گسترش بیمه برای همه مردم بدست خواهد آمد (7)

مطالعات انجام شده در رابطه با مراجعات سرپایی

مطالعه­ای توسط مفتون و همکارانش در سال 1384 با عنوان “بـار تقاضـا و مراجـعه براي دريافت خدمات درماني در شهر تهران” انجام شد. اين پژوهش با هدف تعيين­بار تقاضا و بار مراجعه براي دريافت خدمات درماني در شهر تهران و به تفكيك مناطق انجام گردید.

نمونه­ گيري به­صـورت تـصادفي و چنـد مرحلـه­اي بـه ترتيـب نمونه­گيري خوشه­اي و در مناطق پنجگانه شهر تهران (شمال، جنوب، مركز، غرب و شـرق) صـورت پـذيرفت.

داده­هـاي مـورد نظـر شـامل اطلاعات دموگرافيك، شكايات جسمي و رواني افراد و مراجعه و يا عدم مراجعه آنان جهت دريافت خدمات درماني بود كه توسط پرسشنامه جمع­آوري شد.٥٩٧٣ نفر مورد مطالعه قرار گرفتند كه ١٤١٦ خانوار را شامل مي­شدند.(خدمات سرپایی)

طبق اين يافته­ها هر ١٠٠ نفر در شهر تهـران ١٢٢ مورد تقاضا براي دريافت خدمات درماني داشته­اند كه ١٠٢ موردشان جهت دريافت خدمات مراجعه داشته­انـد و در واقـع ٢٠ مـورد از ايـن ١٢٢مورد اقدامي در جهت دريافت خدمات مربوط نكرده ­اند.

همچنين يافته­ها نشان مي­داد كه از نظر آماري تفاوت معنـي­داري در فراوانـي تقاضا در گروه­هاي مختلف سني و جنسي وجود دارد.

تفاوت فراواني تقاضا، ميزان مراجعه و ميزان دسترسي در مناطق مختلف شهر تهـران نيز از نظر آماري معني­دار بوده است.

در بررسي انجام شده، بعد از آنفلوانزا و سرماخوردگي، بيماري­هاي قلبي و عروقي، موسكولواسكلتال و اعصاب و روان بيشترين فراواني تقاضا را داشتند

مطالعه­ای توسط دکتر طبیبی و همکارانش در سال 1388 با­عنوان”كيفيت خدمات ارائه شده در درمانگاه­هاي سرپايي بر اساس الگوي سروكوآل در بيمارستانهاي شهر تهران” انجام شد.

بررسی بر روي 242 بيمار سرپايي مراجعه كننده به بيمارستان­هاي مورد مطالعه شهر تهران در سال 1388 با استفاده از پرسشنامه استاندارد سروكوال(1988) انجام گرفت.

نتايج نشان داد تفاوت معني­داري ميان ادراك و انتظار بيماران پيرامون ابعاد پنج­گانه كيفيت خدمات(عوامل محسوس، قابليت اطمينان، تضمين، پاسخگويي و همدلي) در بيمارستان­هاي مورد مطالعه وجود داشت.

بيماران مراجعه­ كننده به درمانگاه­ها، بعد تضمين را با 41/4 امتياز مهم­ترين و پاسخگويي كاركنان را با 21/2 امتياز به عنوان كم اهميت­ترين بعد رتبه­ بندي نمودند. نتايج پژوهش حاكي از آن است كه با بكارگيري الگوي سروكوآل، مديران بيمارستان­ها قادر به ارزيابي كيفيت خدمات از ديد بيماران به­عنوان مهم­ترين مشتري سازمان شده و با برنامه­ريزي صحيح، اصلاح نابساماني­ها و نهايتاً بهبود كيفيت خدمات، ممكن خواهد شد.(خدمات سرپایی)

برای مشاهده مطالب بیشتر به سایت فرزدان مراجعه نماید.