تعیین نرخ مراجعه سرپایی با رویکرد عدالتی و ارائه بهترین مدل

تعیین نرخ مراجعه سرپایی با رویکرد عدالتی و ارائه بهترین مدل

(تعیین نرخ مراجعه سرپایی)

بیان مسئله:

حق برخورداری از مراقبت­های بهداشتی ودرمانی و شرایط سلامت برای انجام فعالیت­های اقتصادی، یک حق شناخته شده محسوب می­شود.

همچنین دسترسی به خدمات بهداشتی ودرمانی می­تواند پیش زمینه­ای برای عدالت در جامعه دانسته شود. منظور از عدالت ایجاد برابری مطلق نیست .

عدالت در سلامت به­ این­ معنی نیست که تمام افراد سطح یکسانی از سلامت داشته­ باشند، یک اندازه خدمات دریافت کرده­ باشند، و به یک اندازه به منابع دسترسی داشته ­باشند.

عدالت در سلامت به­معنی آن است که دسترسی برابر به مراقبت­های سلامت، برای آنان که در شرایط نیاز یکسان برای دریافت خدمات قرار دارند، فراهم شود.

عدالت در بهره­مندی از خدمات بهداشتی و درمانی از دو جهت افقی و عمودی قابل تعریف است. عدالت بهره­مندی از جهت افقی به این مفهوم است که افراد با نیاز­مندی مشابه به طور متوسط ازخدمات بهداشتی ودرمانی یکسان بهره­مند شوند.

از جهت عمودی نیز عدالت به ­این­ معنی است که افراد با نیاز­­مندی بیشتر به خدمات بهداشتی و درمانی، بهره­مندی بیشتری از این خدمات داشته باشند () .

موضوع مهم در بهره­مندی از خدمات سلامت، توزیع آن می­باشد. زمانی که توزیع نیاز­­مندی به مراقبت­های بهداشتی و درمانی با توزیع کشوری بهره­مندی از خدمات بهداشتی و درمانی مقایسه می­شود، می­توان به این سوال پاسخ داد که: آیا افراد متناسب با میزان نیاز­مندی خود از خدمات بهداشتی و درمانی بهره­مند شده­اند یا خیر؟

نیاز بر سه اصل زیر تعریف می­شود: نیاز به عنوان شدت بیماری، نیاز به عنوان توانایی برخورداری و نیاز به عنوان حداقل منابع نرم برای تخلیه ظرفیت بهره­مندی ().

شاید مهم­ترین موضوع ایجاد شرایطی باشد تا در آن مردم به سوی داشتن زندگی موفق هدایت شوند. به­این منظور مردم ضمن داشتن کنترل روی زندگی خود، نیازمند شرایط و وضعیت­هایی با امکانات مناسب هستند.

دولت­ها، مؤسسات و سازمان­های عمومی می­توانند از طریق بهره­گیری دقیق از امکانات موجود در جامعه، سیاست­ها و قوانین، شرایطی را برای ایجاد سلامت خوب و عادلانه فراهم نمایند ().

همچنین باید توجه داشت که سلامت و رفاه اجتماعی موضوعاتی هستند كه دولت­ها نمی­توانند آن­ها را تنها با وضع قوانین و مقررات به طور مناسب توزيع نمایند، اما دولت­ها بر فراهم­آورندگان خدمات، مجریان برنامه­ها و طرح­های بيمه­­ای نظارت دارند وبراي سنجش موفقيت برنامه­ها نه تنها توزيع خدمات وميزان آن­ها، بلكه نتايج آن­ها برسلامت ورفاه اجتماعی را اندازه­گیری مي­كنند. (تعیین نرخ مراجعه سرپایی)

در ایران، در برنامه‌های پنج ساله توسعه اقتصادی و اجتماعی، موضوع ارتقای عدالت در بهره‌مندی از خدمات سلامت در سیاست­های دولت مورد تاکید قرار گرفته ­است.

تحلیل داده­های بهره­مندی به برنامه­ریزان کمک می­کند تا تفاوت بین نیاز­مندی به مراقبت­های بهداشتی و درمانی و استفاده واقعی از خدمات ارائه شده را شناسایی نمایند و اثرات واقعی یا بالقوه تغییرات در سیاست­های کشوری را مشخص کنند ().

آنچه در عصر حاضر در جهان با آن روبرو هستیم پارادوکسی از “فزونی” و “محرومیت” است؛ در حالی که برخی حتی به خدمات اولیه­ی بهداشتی دسترسی ندارند، عده­ای دیگر از پیشرفته­ترین امکانات تشخیصی درمانی و مراقبتی با بهترین حمایت­های مالی برخوردارند.

توزیع بهینه و عادلانه منابع نظام سلامت یک معضل جدی برای بسیاری از دولت­هاست(). سازمان جهانی سلامت که گزارش سال 2000 خود را نیز به موضوع “ارتقاء عملکرد نظام­­های سلامت” اختصاص داده بود، معتقد است بسیاری از دولت­ها اطلاعات کمی در مورد فرایندهای مالی در حوزه­ی سلامت دارند و لذا شاهد عدم تعادل در منابع مالی و انسانی هستیم ().

کنترل هزینه­ ها در همه­ی جوامع، اعم از ثروتمند یا فقیر و توسعه­یافته یا توسعه­ نیافته، امری الزامی محسوب می­شود.

مراجعات بیش از اندازه و غیر ضروری یکی از عوامل افزایش هزینه­های سلامت هستند. متأسفانه عادات بدی مثل مراجعه مستقیم به پزشک متخصص به جای مراجعه به پزشک عمومی و سپس ارجاع به پزشک متخصص، استفاده سرخود از دارو و در دسترس قراردان دارو بدون نسخه پرشک، اصرار به پزشکان برای انجام آزمایشات و عکس برداری­های غیر ضروری و موارد دیگر از جمله عوامل افزایش هزینه­ های سلامت در ایران هستند.(تعیین نرخ مراجعه سرپایی)

برای کنترل این موارد از هزینه­های سلامت، نیاز مبرم به تهیه الگویی برای مراجعات بر اساس نیازهای سلامت جامعه می­باشد که هم رویکرد عدالت در نظام سلامت را تأمین کند و هم به توزیع مناسب دسترسی مطابق نیاز کمک کند.

در این پژوهش از مراجعات سرپایی استفاده شده به دو دلیل: اول اینکه مراجعات سرپایی به دلیل کمتر بودن یسته خدمات سرپایی نسبت به خدمات بستری یک اندازه­گیری نسبتاً ساده از بهره­مندی می­باشد. دوم اینکه مراجعات سرپایی بیشتر تقاضا و ترجیحات بیماران را منعکس می­کند.

در واقع مراجعات سرپایی به طور خاص، اندازه­گیری ارزشمندی برای درک بهتر بهره­مندی از خدمات سلامت با رویکرد عدالت در توضیح تفاوت­های منطقه ای به نظر می­آید ().

نرخ مراجعات سرپایی در سراسردنیا به طور گسترده­ای متفاوت است. این تفاوت ممکن است نشان­دهنده عدم کارایی در استفاده از خدمات سلامت باشد.

با این حال، این تفاوت ها همچنین می­تواند در نتیجه چندین عامل مختلف باشد از جمله: تفاوت­های سیستماتیک در وضعیت سلامت، تقاضای القایی توسط عرضه­کنندگان خدمات سلامت، تفاوت در امکانات و میزان عرضه خدمات سلامت و غیره ().

در این پژوهش تلاش می­شود با ارزیابی وضعیت نرح مراجعات سرپایی در ایران و مقایسه آن با سایر کشورها عوامل منجر به تفاوت میان نرخ مراجعات در ایران و سایر کشورها ارزیابی گردد و برای همگام شدن با کشورهای پیشرفته و متناسب با شرایط کشور الگویی ارائه گردد.

سپس با مقایسه توزیع مراجعات برای خدمات سرپایی در استان­های مختلف کشور وضعیت عدالت در بهرمندی از خدمات سرپایی ارزیابی گردد و در انتها برای بهبود وضعیت عدالت در بهره­مندی راهکار پیشنهاد گردد.

این ارزیابی و ارائه الگو می­تواند برای سیاست‌گذاران بخش سلامت شرایط لازم برای افزایش عدالت در بهره‌مندی از خدمات سلامت را نشان دهد.

اهمیت موضوع:

مطالعه و شناخت تغییرات در متغیر­ها و شاخص­های بهداشتی و درمانی از آن جهت اهمیت دارد که بهبود این متغیر­ها می­تواند بر فرآیند توسعه اقتصادی اجتماعی تاثیر قابل ملاحظه­ای داشته باشد.(تعیین نرخ مراجعه سرپایی)

همچنین مقایسه این متغیرها و شاخص­ها علاوه بر نشان دادن موقعیت کشور در مقایسه­ های بین­المللی، می­تواند برای تعیین جهت گیری­ها در برنامه­ریزی­ها برای افزایش بهره­مندی از ارزش افزوده اقتصادی و خدمات سلامت و همچنین افزایش عدالت در بهره­مندی از این امکانات، موثر باشد.

گاهي اوقات سياست­گذاران به مفاهيم ومعاني سلامت درسياست­ها وبرنامه­هاي خود واقف نيستند و يا دركي كه از سلامت دارند عمدتاً درحد توجه به خدمات پزشكي است و بنابراين ارتباط زيادي بين مسئوليت­هاي خود و سلامت نمي­یابند. اين وظيفه بخش سلامت است كه آن­ها را آگاه نمايد.

اندازه­گيري مراجعات برای خدمات سلامت و نشان­د­ادن وضعیت عدالت در بهره­مندی از خدمات سلامت يكي از اقدامات حياتي در اين زمینه مي­باشد.

گردآوري هرچه ببیشتر شواهد كشوري در زمينه سلامت مردم و بی­عدالتی­های موجود در سلامت در جهت به تصوير كشيدن وضعيت عدالت درسلامت و بهره­گيري از اين شواهد در جهت تدوين سياست­ها و مداخلات از اهميت ويژه­اي برخوردار است.

متاسفانه در ایران الگوی مناسبی برای مراجعات سرپایی وجود ندارد و طبق گفته دکتر حریرچی سخنگوی وزارت بهداشت در سال 94 حدود 48.5 درصد افراد جامعه در مراجعه اول به پزشک متخصص مراجعه کردند و  درصد قابل توجهی از مراجعات به پزشکان غیر ضروری بوده و هزینه­های مالی و انسانی زیادی به خانواده­ها و همچنین سیستم سلامت تحمیل می­کند().

تا كنون مستندات بسياري دركشور تاليف شده­است كه نشان­دهنده ارتقاء شاخص­هاي سلامت جامعه در دهه­هاي اخير مي­باشند.(تعیین نرخ مراجعه سرپایی)

ولي شايد كمتر مطلب مستندی تهیه شده­است كه نشان­ دهد در اين مدت نحوه بهره­مندي مناطق مختلف کشور از اين ارتقاء چه بوده است.

براين اساس در اين پژوهش سعي خواهد شد تا بهره­مندی از خدمات سرپایی سلامت با استفاده از نرخ مراجعات برای خدمات سرپایی درمناطق مختلف کشور مورد بررسي قرارگيرد و در مواردي كه اطلاعات كافي وجود دارد نشان داده شود كه آيا ميزان بهره­مندي درمناطق مختلف عادلانه بوده يا خير.

همچنین تلاش می­شود با مقایسه نرخ مراجعات برای خدمات سرپایی در ایران با سایر کشورها به این نتیجه برسیم که نرخ مراجعات بیش از حد لازم بوده­است یا کمتر از حد لازم، و در نهایت الگویی برای مراجعات سرپایی در ایران ارائه دهیم.

    مروری بر مطالعات پیشین:

مطالعه­ای توسط کاظمیان و تاج بخش در سال 1394 با عنوان “عدالت عمودی در بهره­مندی از مراقبت­های سلامت در برنامه بیمه خدمات سلامت در ایران” انجام گردید.

در این پژوهش ­مقایسه گروه­های استانی طبقه­بندی شده بر اساس نیازمندی به مراقبت­های سلامت، رابطه بین نیازمندی به مراقبت­های سلامت و بهره­مندی از مراقبت­های سلامت را در یک دوره پنج ساله (سال­های 1388- 1383) ارزیابی شده ­است. (تعیین نرخ مراجعه سرپایی)

برای این ارزیابی از رابطه همبستگی رگرسیونی بین متغیرهای نیازمندی و بهره­مندی در گروه­های استانی استفاده شده است.

نتایج این مطالعه نشان داده عدالت عمودی بین گروه­های استانی طبقه­بندی شده بر اساس نیازمندی به مراقبت­های سلامت، برقرار نگردیده است (11).

   مطالعه­ای موردی توسط حسین پور و همکاران در سال 1394 با عنوان بررسی استاندارد مدت زمان ویزیت بیماران سرپایی در درمانگاه­های بیمارستان­های عمومی قزوین انجام شده است. نمونه مورد بررسی 428 بیمار مراجعه کننده بوده و تخصص­های مورد مطالعه داخلی، جراحی، اطفال و زنان و زایمان بوده است. برای گردآوری داده­ها از چک لیستی که شامل دو بخش سوالات مربوط به پزشکان و بیمارن بوده استفاده شده و تجریه و تحلیل داده­ها با نرم­افزار SPSS انجام شده است.

نتایج این مطالعه نشان داد که میانگین مدت زمان ویزیت بیماران سرپایی 4/67 ± 2/43 دقیقه بوده که با استاندارد 15 دقیقه فاصله داشت. بیشترین میانگین ویزیت مربوط به متخصصان اطفال و کمترین میانگین مربوط به متخصصان داخلی بوده است ( ).

مطالعه­ای توسط دورسلر و همکاران در سال1992 با هدف مقایسه 8 کشور اروپایی از جهت عدالت در ارائه مراقبت­های بهداشتی و درمانی انجام گردید.

در این مطالعه عدالت به این صورت تعریف شده است: افراد با نیاز­مندی برابر به مراقبت­های بهداشتی و درمانی باید صرف نظر از درآمدشان درمان یکسان دریافت کنند. دو روش برای بررسی وضعیت بی­عدالتی در این مطالعه استفاده شده است:

روش اول، اندازه­گیری بی­عدالتی در هزینه­های بهداشتی و درمانی پرداخت شده توسط گروه­های درآمدی مختلف، و روش دوم، استفاده از رگرسیون دو معادله­ای و تک معادله­ای برای برآورد بی­عدالتی در مراقبت­های بهداشتی و درمانی دریافت شده توسط افراد فقیر و ثروتمند می­باشد. متغییر­های مورد استفاده در این مطالعه درآمد، نیاز­مندی و بهره­مندی می­باشند. (تعیین نرخ مراجعه سرپایی)

داده­های مورد استفاده از مصاحبه­های بهداشتی و درمانی جمع­آوری شده ­اند. طبق یافته­ های این مطالعه در سیستم ارائه مراقبت­های بهداشتی و درمانی اکثر این 8 کشور، بی­عدالتی وجود دارد.

ولی هیچ الگویی برای نشان دادن تشابه بی­عدالتی در این کشور­ها وجود ندارد ().

مطالعه ای توسط ناوانیتهام و همکاران در سال 2000 با هدف بررسی وضعیت بهره­مندی از خدمات مراقبت­های بهداشتی و درمانی مادران در جنوب هند انجام گردید.

در این مطالعه الگو­ها و عوامل موثر بر استفاده از خدمات مراقبت­های مادران در ایالت­های مختلف بررسی شد. نمونه مورد نظر تولد­هایی بوده که ازدواج مادران در طول 4 سال قبل از این مطالعه بوده است. برای برآورد اثر متغیر­های کمکی بر استفاده از خدمات مراقبت­های مادران از مدل رگرسیون لجستیک استفاده گردید.

نتایج این پژوهش نشان می­دهد که عوامل موثر بر استفاده از خدمات مراقبت­های مادران در ایالات­های مختلف مشابه نیستد. اگرچه زنان بی­سواد از این خدمات کمتر استفاده می­کنند ولی در بین زنان تحصیل کرده هم تفاوت­هایی وجود دارد.

بخشی از تفاوت­های موجود بین ایالت­های مختلف به دلیل تفاوت در دسترسی به این خدمات می­باشد.

تفاوت در دسترسی به تسهیلات مراقبت­های بهداشتی و درمانی بین شهر و روستا یکی از عوامل مهم بهره­مندی پایین زنان روستایی از این خدمات می­باشد.

مطالعه­ای توسط آباسلو و همکاران در سال 2001 با هدف بررسی عدالت بهره­مندی و دسترسی به مراقبت ­های پزشک عمومی بخش دولتی در اسپانیا انجام گردید.

در این مطالعه به منظور بررسی وضعیت عدالت از دو معیار عدالت افقی و عمودی استفاده شده است. هر دو معیار عدالت افقی و عمودی توسط اثر متقابل بین متغییرهای نیاز­مندی و دسترسی (بهره­مندی) ارزیابی شده است.(تعیین نرخ مراجعه سرپایی)

عدالت افقی به معنی دسترسی و بهره­مندی برابر برای نیاز برابر و عدالت عمودی به معنی دسترسی و بهره­مندی بیشتر برای نیاز بیشتر تعریف شده است.

داده­های استفاده شده در این مطالعه از داده ­های جمع­آوری شده توسط سازمان بررسی سلامت اسپانیا در سال 1993 می­باشد.

که شامل گزارشات فردی بیماران، گروه­های طبقه­ بندی شده سنی، جنسی، جغرافیایی و غیره بوده است. طبق یافته­های این مطالعه دسترسی و بهره­مندی خدمات پزشک عمومی بخش دولتی در اسپانیا طی سال 1993 با عدالت عمودی همخوانی داشته ولی با عدالت افقی مغایرت داشته است ().

مطالعه دیگری توست لائورا  و همکارانش در سال 2013 با عنوان ارتباط بین عرضه پزشکان، مقرارات محلی و نرخ مراجعات سرپایی در ایالات متحده انجام شده است. در این مطالعه از آمارهای مربوط به طرح مدیکیر برای سال­های 2006 و 2007 و همچنین داده­های مربوط به نظرسنجی ملی 3 گروه مختلف در سال 2005 (شامل ذینفعان مدیکیر، متخصصان قلب و پزشکان مراقبت­های اولیه) استفاده شده است.

در این مطالعه تفاوت بین مراجعات سرپایی از نظر وضعیت اجتماعی افراد، نژاد و تحصیلات بررسی گردید.

نتایج نشان داد که افراد با موقعیت اجتماعی بالا 99/4 بار مراجعه سرپایی بیشتر نسبت به افراد با موقعیت اجتماعی کمتر داشته اند. سیاه­پوستان 14/2 بار مراجعه کمتر از سفید­پوستان داشته­ اند. از نظر تحصیلات تفاوت قابل ملاحظه­ای وجود نداشته است (8).(تعیین نرخ مراجعه سرپایی)

برای مشاهده مطالب بیشتر به سایت فرزدان مراجعه نماید.