ارزیابی ریسک زنجیره تامین با استفاده از روش یکپارچه سوآرا و واسپاس در صنعت مواد غذایی

ارزیابی ریسک زنجیره تامین با استفاده از روش یکپارچه سوآرا و واسپاس در صنعت مواد غذایی

ارزیابی ریسک زنجیره تامین

مقدمه

مدیریت زنجیره تامین شامل استفاده کارآمد از قابلیت های تامین کنندگان داخلی و خارجی و فناوری و ایجاد یک زنجیره تامین هماهنگ و در نتیجه سبب انتقال رقابت بین شرکت ها و رقابت بین زنجیره تامین کننده و در نهایت بهبود عملکرد شرکت می گردد.

در سالهای اخیر مدیریت زنجیره تامین به عوامل محیطی فعال و نقش تسهیل بازیافت، استفاده مجدد و کاهش استفاده از منابع، افزایش یافته است.

در واقع برای تامین کنندگان، اجرای شیوه های زیست محیطی و اجتماعی بسیار اهمیت دارد و از مسئولیت های اجتماعی تامین کنندگان را در بر می گیرد و باید به عنوان عوامل مهم برای افزایش بهره وری و از دارایی های نامشهود سازمانی است.(ارزیابی ریسک زنجیره تامین)

در تلاش برای توجه به مدیریت زنجیره تامین پایدار، تحقیقات دانشگاهی در حال توسعه می باشد و به بررسی اثرات مدیریت زنجیره پایدار در تحقیقات دانشگاهی پرداخته شده است و به عنوان یک رشته مجزا در مدیریت مواد، طلاعات و جریان سرمایه و همکاری بین شرکت ها برای زنجیره تامین پرداخته شده است.

که زنجیره تامین پایدار شامل سه بعد اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی می باشد که بر اساس نیازهای مشتری و ذینعان مشتق شده است(مارادوس و همکاران 2016).

زنجیره تأمین یک فرآیند پویا است که شامل جریان پیوستهاي از مواد، منابع مالی و اطلاعات در سراسر مناطق عملکردي در داخل و بین اعضاي زنجیره می باشد .

هیلتوفث مدیریت زنجیره تأمین را به عنوان، مجموعه دیدگاه هایی مطرح میکند که به دنبال یکپارچگی و همکاري کارآمد بین مواد اطلاعات و جریانهاي مالی در طول زنجیره تأمین است.

این یکپارچگی موجب میشود کالا به موقع، با مقدار مناسب و با کمترین هزینه ممکن در مکان مطلوب باشد و نیازهاي مشتري را ارضا نماید (هیلفایت^[3]، 2009).

یک زنجیره تامین که در آن یک تولیدکننده محصول تازه، را از طریق یک شخص ثالث، به مشتری نهایی می فروشد، باید در نظر بگیریم.

به موجب فاصله زیاد تولید کننده و بازار هدف، زمان حمل و نقل طولانی است. درنتیجه، محصول تازه در طول پروسه حمل و نقل ، باعث پوسیدگی و فساد می شود. به علاوه، مشتریان نهایی هم به قیمت خرده فروشی و سطح تازگی محصول حساس بوده، و بنابراین درخواست بازار، به این دو عامل، وابستگی زیادی دارد.(ارزیابی ریسک زنجیره تامین)

با تغییر زمان انتقال ، سطح تازگی و درخواست بازار، تصمیمات سه طرف درگیر در این زنجیره تامین پیچیده است.

با افزايش اهميت فعاليت خريد و تداركات، تصميمات خريد مهم‌تر شده است و از آنجا كه ‏امروزه سازمان‌ها وابستگی بيشتری به تأمين كنندگان پیدا کرده‌اند، پيامدهاي مستقيم و غيرمستقيم ‏تصميم گيري ضعيف، وخيمتر خودنمایی می‌کند(‎توان و هنگیگ،2011).

در بيشتر صنايع، هزينه مواد خام و اجزاي ‏تشکيل‌دهنده محصول، بخش بزرگی از بهاي تمام شده محصول را در برميگيرد ‏‎(نورمن،2004).

در چنين ‏شرايطي، بخش تدارکات ميتواند نقشي کليدي در کارايي و اثربخشي سازمان ايفا نمايد و تأثير ‏مستقيمي بر کاهش هزينه ها، افزایش سودآوري و انعطاف‌پذيري يک شرکت داشته باشد(رتچی،2000).

بررسی تجربی و نظری در حوزه زنجیره تامین نشان داده است که زنجیره‌های تامین ذاتا ریسک‌پذیر هستند و اختلالات در زنجیره تامین غیرقابل اجتناب است.

زنجیره‌های تامین امروزه به دلیل وسعت جغرافیایی و پیچیدگی در شبکه‌های ارتباطی بسیار آسیب‌پذیر هستند و با ریسک‌های متنوعی روبه‌رو هستند (ویلکو و هالیکاس، 2012). عوامل متنوعی می‌تواند بر این آسیب‌پذیری و ریسک بیافزاید؛ عواملی هم‌چون تولید، فروش و منبع‌یابی جهانی، افزایش و شدت رقابت و پیچیدگی کسب و کار، حوادث طبیعی و رویدادهای غیرقابل پیش‌بینی و کنترل و یا کمبود منابع طبیعی (آگلان و لم، 2015).

از سوی دیگر فشار رقبا سبب شده است تا شرکت‌ها بیشتر به سمت ناب بودن و یا چابک بودن پیش بروند و این خود می‌تواند یکی از علل اساسی افزایش ریسک زنجیره‌های تامین این نوع از شرکت‌ها باشد (هک‌منو همکاران، 2015).

نوسانات تقاضا، تغییر ظرفیت تامین، تغییر زمان تاخیر و نوسانات قیمت‌ها نیز از جمله ابهامات و عدم‌اطمینان‌هایی هستند که زنجیره‌های تامین با آن‌ها روبرو می‌شوند .

بررسی ادبیات پژوهش نکته بسیار جالبی در خصوص ریسک زنجیره تامین نشان می‌دهد و آن این است که، برخلاف گزارشات بسیاری از مدیران اجرایی زنجیره‌های تامین ، مبنی بر نرخ بالای اختلالات و ریسک در زنجیره‌های تامین، تنها تعداد کمی از گزارشات حاکی از موفقیت در مقابله با این ریسک‌ها و اختلالات می باشند (سودهی و تانگ، 2010؛ اسماعیلی‌کیا و همکاران، 2014).

به‌همین ‌خاطر بررسی ریسک زنجیره تامین یکی از موضوعات جذاب برای محققان و فعالان در این حوزه است (فهیم‌نیاو همکاران، 2015).

با این حال با وجود تاکید فراوان بر اهمیت شناسایی منابع ریسک‌های بالقوه که بر عملکرد اثر می‌گذارد و به سازمان در طراحی یک شبکه زنجیره تامین مناسب و قوی کمک می‌کند، تاکنون مدل‌های ارزیابی ریسک زنجیره تامین برای ارتقاء سطح انعطاف‌پذیری زنجیره‌تامین بسیار کم و محدود است (پورنادر و همکاران، 2016).

از طرف دیگر ، چون تضمین ایمنی و کیفیت مواد غذایی همیشه در اولویت بوده است، از این‌رو زنجیره تامین صنایع غذایی یکی از پیچیده‌ترین و بزرگ‌ترین بخش‌های صنعت جهان است .

همچنین زنجیره تامین صنایع مواد غذایی برای کشورهای در حال توسعه همچون ایران که نقش بسیار مهمی را برای اقتصاد کشور دارد، بیش از بیش اهمیت پیدا می‌کند (ترکمانی و ذوقی‌پور، 1387).

با توجه به اهمیت صنایع مواد غذایی در کشور، شناسایی منابع اصلی ریسک زنجیره تامین شرکت‌های مواد غذایی و توسعه هم‌زمان قابلیت‌های این زنجیره‌های تامین برای مقابله و جبران ریسک‌های محتمل از جمله عوامل اساسی در ارتقاء انعطاف‌پذیری و پایداری زنجیره تامین شرکت‌های مواد غذایی است (پتیتو همکاران، 2013).

تحقیقات فراوانی در زمینه مدیریت و ارزیابی ریسک زنجیره تامین انجام شده است، اما به ندرت به ارزیابی ریسک زنجیره تامین در صنعت مواد غذایی پرداخته شده است.

از این‌رو هدف اصلی این پژوهش ابتدا شناسایی ریسک های زنجیره تامین صنعت مواد غذایی و سپس ارزیابی و الویت بندی ریسک های شناسایی شده با استفاده از روش یکپارچه سواراو واسپاس می باشد .

بخش بندی مطالب ارائه شده به این شرح می باشد : پس از بیان مقدمه و مروری بر مطالعات انجام شده در بخش اول ، کلیاتی در خصوص ارزیابی ریسک زنجیره تامین و روش یکپارچه سوارا و واسپاس در بخش دوم بیان شده است .

در بخش سوم به معرفی روش پژوهش و در بخش بعدی به بررسی مورد مطالعه مطابق با روش پژوهش می پردازیم . در بخش پایانی نیز نتیجه گیری و پیشنهاد پژوهش بیان می شود .

2-ادبیات پژوهش

2-1-ریسک زنجیره تامین و ارزیابی آن

زنجیره تأمین بر تمام فعالیتهاي مرتبط با جریان و تبدیل کالاها از مرحله ماده خام تا تحویل به مصرف کننده نهایی و نیز جریانهاي اطلاعاتی مرتبط با آنها مشتمل میشود .

استدلر زنجیره تأمین را این چنین تعریف میکند: زنجیره تأمین مجموعه سازمانهایی هستند که به سازمانهاي بالادست و پایین دست تقسیم شدهاند و با یک محصول یا خدمت و از طریق انجام فعالیتها و فرآیندهاي مختلف در پی ایجاد ارزش براي مشتري نهایی هستند (استادلر و کلیگر، 2005).(ارزیابی ریسک زنجیره تامین)

منسا و مارکیو (2014)  نیز زنجیره تأمین را یک زنجیره ي سلسله مراتبی از شرکاي درگیر در فرآیند تولید میدانند که به منظور برآورده ساختن تقاضاي مشتریان، به تهیه مواد و تبدیل آن به محصول نهایی یا خدمت میپردازد.

محققين تعاريف مختصر و جامعي را براي زنجيره تامين ارائه نموده اند كه از آن جمله مي توان به تعاريف زير اشاره نمود:

• زنجيره تامين به جريان مواد، اطلاعات، وجوه و خدمات از تامين كنندگان مواد خام طي كارگاه ها و انبارها تا مشتريان پاياني اشاره دارد و شامل سازمان ها و فرايندهايي است كه كالاها، اطلاعات و خدمات را ايجاد مي كنند و به مصرف كنندگان تحويل مي دهند (کریستوفر، 1998)
• زنجيره تامين شبكه اي از زيرساخت هاست كه وظايف خريد مواد و تبديل اين مواد به محصولات نهايي را شامل مي شود كه هم در سازمان هاي توليدي و هم در سازمان هاي خدماتي وجود دارد (کایهارا، 2003).
• اين زنجيره شامل خيلي از وظايف از قبيل خريد، جريان وجوه، باربري مواد، برنامه ريزي و كنترل توليد، كنترل موجودي و لجستيكي و توزيع و تحويل مي شود (بری و وایبارک، 2005)
• زنجیره تامین بر تمام فعالیت های مرتبط با جریان و تبدیل کالاها از مرحله ی ماده خام (استخراج) تا تحویل به مصرف کننده ی نهایی و نیز جریان های اطلاعاتی مرتبط با آن ها را مشتمل می شود (سیمچی و کامینسکی، 1999)
• زنجيره تامين شامل فرايندهاي سيكل عمر در مقايسه با جريانات فيزيكي، اطلاعات، مالي و جريان دانش فكري كه در جهت ارضاي نيازهاي مشتريان نهايي به وسيله ی محصولات و خدمات از چندين حلقه ی عرضه صورت مي گيرد، مي باشد (منتزر و همکارانش، 2001)

در چند سال اخیر ریسک و عدم اطمینان در زنجیره تامین به موضوعی مهم و جذاب در بین پژوهشگران و محققین تبدیل شده است.

غنای ادبیاتی مناسبی در زمینه ریسک در حوزه های ریسک مالی، بیمه، بازاریابی، نظریه تصمیم و … وجود دارد اما در زمینه ریسک زنجیره تامین وسعت ادبیاتی در آن حد نیست(تانگ، 2006).

هر نوع ریسکی مربوط به جریان مواد، اطلاعات و پول می تواند عملیات زنجیره تامین را مختل کند(تانگ و موسی، 2010). ریسک در زنجیره تامین رخداد بالقوه ای است که از جریان طبیعی مواد و اطلاعات در زنجیره، جلوگیری کرده و به همین دلیل منجر به اختلال در زنجیره می شود(تانگ و موسی، 2010؛ واترز، 2007).

زنجیره تامین حرکت مواد اولیه از تامین کنندگان تا مشتری نهایی است.

ریسک زنجیره تامین هر گونه حادثه غیرمنتظره­ای است که ممکن است در جریان حرکت مواد اختلال ایجاد کند. ویژگی اصلی زنجیره تامین ارتباط تمام اعضای آن می باشد. به همین دلیل ریسک مربوط به یک قسمت به سایر اعضا منتقل می شود.(ارزیابی ریسک زنجیره تامین)

برای مثال زمانی که یک تامین کننده ورشکست می شود نه تنها حلقه بعد از خود بلکه تمام اعضای ززنجیره تامین تحت تاثیر قرار می گیرد.

به طور ساده ارزیابی ریسک عبارت است از یک بررسی دقیق در موردی که چه چیز در محل کار شما می تواند سبب آسیب رساندن به پروژه و عوامل آن گردد.

به طوریکه بتوانید تشخیص دهید که آیا اقدامات پیشگیرانه موجود کافی است یا باید اقدامات بیشتری جهت جلوگیری از آسیب انجام گیرد .

امروزه استفاده از روشهای ارزیابی ریسک در صنایع مختلف رو به گسترش است به طوریکه در حال حاضر بیش از 70 نوع مختلف کیفی وکمی روش ارزیابی ریسک در دنیا وجود دارد این روش ها معمولا برای شناسایی ،کنترل و کاهش پیامدهای خطرات به کار میرود.

عمده روش های موجود ارزیابی ریسک روشهای مناسب جهت ارزیابی خطرات بوده و نتایج آنها را میتوان جهت مدیریت وتصمیم گیری در خصوص کنترل و کاهش پیامدهای آن بدون نگرانی به کار برد،هر یک از صنایع بسته به نیاز خود میتواند از روشهای مذکور بهره لازم را کسب کند.

این روشها نسبت به یکدیگر دارای مزایا و معایب مختلف میباشد.

بطور کلی میتوان گفت که از نوع روش استفاده شده در ارزیابی ریسک وعمق ارزیابی آن تا حدی میتوان به توانایی سیستم ایمنی موجود و در نتیجه نحوه مدیریت ایمنی در صنعت مذکور پی برد.(ژاو ، 2015).(ارزیابی ریسک زنجیره تامین)

فرایند تصمیم‌گیری در زنجیره تامین به دلیل عدم اطمینانی ذاتی آن بسیار پیچیده است. عدم‌اطمینان‌ها در زنجیره تامین به‌طور کلی به دو دسته اصلی تقسیم می‌شود: 1) عدم‌اطمینانی که از درون شرکت ایجاد می‌شود و می‌توان با استفاده از روش‌های تصمیم‌گیری مدیریتی در درون شرکت به آن پاسخ داد و 2) عدم‌اطمینانی که از خارج از شرکت ایجاد می‌شود و فراتر از کنترل مدیریتی از داخل شرکت است (هالت و همکاران، 2010).

برای مشاهده مطالب بیشتر به سایت  فرزدان مراجعه نماید.